Ядровий энергетика яна кун тартибига чиқмоқда, бироқ уран ҳаммага ҳам етмайди

Атом энергетикасининг қайта туғилиши бир қатор муаммоларга дучор бўлмоқда: ядровий реакторларнинг яқин ўн йилликлар учун ёқилғиси ҳисобланган радиоактив уран нархлари кескин ўсиб бормоқда, деб ёзади The Wall Street Journal.

Соҳада яна янгиланиш кузатилмоқда: янги реакторлар АҚШ, Осиё ва Европадаги энергия тизимларига уланган, мавжуд атом электр станцияларининг хизмат кўрсатиш муддати узайтирилган. Япония 2011 йилда рўй берган кучли зилзила ва цунами туфайли Фукушима АЭСдаги ҳалокатдан сўнг электр станцияларини ишини секин-аста тикламоқда. General Electric ва Rolls-Royce каби компаниялар иштирок этаётган кичикроқ модул реакторлар лойиҳалари тижорий яшаб қолиш учун қадам ташлаган.

Ядровий энергетикага қайтиш тоғ-кончилик компанияларини бу ёқилғини янада кўпроқ ишлаб чиқаришдан тийиб турган ўн йиллик таназзулдан сўнг 10 млрд АҚШ долларига тенг уран бозорини бир қалқитиб олди. Уранни қазиб олишдан тортиб, бойитишгача бўлган мураккаб етказиб бериш занжирининг ожиз нуқталари борлиги аён бўлди.

Айримлар дунёдаги энг йирик уран ишлаб чиқарувчи Россиядан ёқилғи етказишда Ғарб давлатлари санкциялар қўллаши мумкинлигиган хавотирган тушган. Бу хавотирларни уранга бой Нигерда яқинда рўй берган давлат тўнтариши янада кучайтирган. 

Morgan Stanley таҳлилчиларининг маълумотларига кўра, Ғарбий Африкадаги бу давлат ҳиссасига жаҳондаги уран етказиб бериш улушининг 5 фоизи тўғри келади. Уларнинг 24 фоизи европа Иттифоқига экспорт қилинган. Франциянинг улкан атом флоти айниқса бу уранга жуда боғланиб қолган. Трейдерлар етказиб бериш ва янги лойиҳаларни амалга оширишдаги эҳтимолли узилишлардан таҳликада. 

Бозорда маълумот йиғиш билан шуғулланувчи UxC компаниясининг маълумотига кўра, 2023 йилда бойитилган ураннинг базавий нархлари 30 фоизгача кўтарилиб, бир фунтига 62 АҚШ долларига етган. Бу нарх уранни энг жозибадор хомашё товарига айлантирган. Ўтган йили Россиянинг Украинага бостириб кирганидан сўнг рўй берган ўсиш ҳисобга олинмаса, бу 2011 йил — Япониянинг Фукушима АЭСида рўй берган авария ўнлаб реакторларнинг тўхтатишига сабаб бўлган воқеадан сўнг энг кескин ўсиш ҳисобланади.

«Бозор ҳозир янги ишлаб чиқаришга муҳтож, бироқ бунинг учун зарур муддатлар тез ва осон бўлмайди, албатта», — деган Техасда жойлашган Uranium Energy компаниясининг ижрочи директори, энди иш бошлаган кончи.

Одатда савдога чиқариладиган уран сариқ кек сифатида машҳур, бироз қайта ишланган, U3O8 шаклига эга. Бу кукун газ шаклидаги уран гексафторидига айлантирилади, сўнгра бойитилади ва ундан электр станциялари ёқилғиси ҳисобланадиган уран стерженлари тайёрланади. Фақат АҚШ, Канада, Франция, Россия ва Хитойдаги саноқли компаниялар уранни қайта ишлай олиши мумкин.

Трейдерларнинг айтишича, корхоналар уранни қайта ишлаш учун шартнома имзолашга шошишгани туфайли харажатлар кескин ошиб кетган. АҚШдаги ягона қайта ишловчи ConverDyn компанияси Иллинойсдаги Honeywell заводини июл ойида қарийб олти йиллик танаффусдан сўнг қайта ишга туширган. Вазият билан таниш инсонларнинг айтишича, завод 2028 йилгача тўлиқ банд, бу эса юқори талабдан дарак беради. Заводни қайта ишга тушириш асносида эса сизиш каби техник муаммолар рўй берган. Бу эса турғунлик давридан сўнг соҳа ўзини ўнглаш учун қийинчиликларга дуч келаётганидан далолат беради.