Сулҳ ўрнига – Истанбулда янги музокаралар. Путин Ғарбнинг 30 кунлик оташкесим бўйича таклифига қандай жавоб қайтарди?

У ярашув масаласини Москва ва Киевнинг 15 май куни Истанбулда бўлиб ўтиши мумкин бўлган тўғридан тўғри музокараларида муҳокама қилишни таклиф қилди. Москва уларда олдиндан ҳеч қандай шартларсиз иштирок этишга тайёр, деди Россия президенти.

Путиннинг таклифи аслида 2022 йилда самарасиз якунланган формат ва жараёнга қайтишдир.

Владимир Путиннинг Кремлда журналистлар учун берган тунги баёнотидан билиш мумкинки, Москва амалда Украинанинг янги шартларсиз 30 кунлик сулҳ эълон қилиш таклифига рад жавобини берди.

У Киевни бунгача Кремл эълон қилган барча сулҳларни: 2025 йил март-апрел ойларидаги «энергетика сулҳи», апрел ойидаги «Пасха сулҳи» ва Москва томонидан 8-10 май кунлари учун эълон қилинган уч кунлик оташкесимни бузишда айблаган. Украина бундай айбловларни бир неча бор рад этган ва ўт очишни тўхтатиш режимини айнан Москва бузаётганини таъкидлаган.

Киевнинг 12 майдан бошлаб 30 кунлик тўлиқ ва сўзсиз ўт очишни тўхтатиш режимини эълон қилиш таклифи бир кун аввал Украинада бўлиб ўтган «кўнгиллилар коалицияси» саммити ҳамда Франция, Буюк Британия, Полша ва Украина етакчиларининг Доналд Трампга биргаликдаги қўнғироғи якунлари бўйича Киевда янграган эди. АҚШ президенти ҳам Москвадан «тўлиқ ва сўзсиз сулҳ» эълон қилишни талаб қилиш бўйича қўшма қарорни қўллаб-қувватлаганди.

Ўт очишни тўхтатиш ғоясидан бош тортган Путин Киевга «ҳеч қандай шартларсиз» тўғридан тўғри музокараларни тиклашни таклиф қилди.

Бу 15 май куни Истанбулда бўлиши мумкин, деди у Кремлда журналистларга.

Янги музокаралар, Путиннинг сўзларига кўра, 2022 йилги Истанбул музокараларининг давоми бўлиши керак.

«Кечиктирмасдан, Истанбулда... улар тўхтатилган жойда бошлашни таклиф қиламиз», – деди Путин ва ўшанда ярашув билан якунланмаган музокараларни Украина томони бузганини қўшимча қилди.

Унинг сўзларига кўра, 11 май, якшанба куни у бу ташаббусни Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған билан муҳокама қилишни режалаштирмоқда. Туркия раҳбари 2022 йилда ҳам Киев ва Москва ўртасида воситачилик қилганди.

«Музокаралар чоғида янги сулҳ, янги оташкесим ҳақида келишиб олиш мумкин бўлиши эҳтимолдан холи эмас», – деди Путин ва энди «тўп Украина томонида» эканини қўшимча қилди.

У музокаралар чоғида ўт очишни тўхтатиш режими эълон қилишни таклиф этмаган.

Шу билан бирга, Россия президенти илгари кўп марта айтган гапини такрорлади: «Биз Украина билан жиддий музокаралар олиб боришга тайёрмиз, уларнинг маъноси можаронинг асл сабабларини бартараф этишдир».

У, шунингдек сулҳ Киевнинг қайта қуролланиш, ҳарбийларни ўқитиш ва бошқа имкониятларини ҳам истисно қилиши кераклигини эслатди. У март ойида, Москванинг эҳтимолий сулҳга муносабатини биринчи марта изоҳлаганида ҳам шундай шартларни келтирди. «Биз ҳам шунинг тарафдоримиз, аммо нюанслар бор», – деганди ўшанда Россия президенти Москва ўт очишни тўхтатиши учун талаб этиладиган шартларни назарда тутиб.

Украина ва унинг ғарбдаги иттифоқчилари бу талабларни номақбул деб атади, чунки бундай ҳолатда Киев қуролсизланишига тўғри келади.

Путиннинг чиқиши Москва вақти билан тахминан тунги соат 01:30 да бошланган ва тахминан 20 дақиқа давом этган, бу президентнинг Москвадаги энг кечки чиқиши бўлиши мумкин. Кўп ўтмай, Украинадаги мониторинг каналлари Россиянинг зарбдор дронлари 8-10 май кунларидаги қисқа муддатлик танаффусдан кейин Украина осмонига кириб келиши қайта тиклангани ҳақида хабар берди.

Киев нима таклиф қилганди?

Путиннинг баёноти Киевда Украинага иттифоқчи давлатлар етакчиларининг «кўнгиллилар коалицияси» номи остидаги саммитидан бир неча соат ўтиб берилди. Путиннинг баёноти кутилаётган шароитда Кремл саммит якунларига изоҳ бермади: саммит якунида Украина президенти Володимир Зеленский 12 майдан бошлаб камида 30 кун давомида ўт очишни тўлиқ ва сўзсиз тўхтатиш бўйича талаб ҳақида эълон қилди.

Саммитда иштирок этиш учун 10 май куни эрталаб Украина пойтахтига Германиянинг янги канцлери Фридрих Мерц, Франция президенти Эммануэл Макрон, Буюк Британия бош вазири Кир Стармер ва Полша ҳукумати раҳбари Доналд Туск ташриф буюрганди. Зеленский билан музокаралардан сўнг, беш киши ўз ташаббусларини АҚШ президенти Доналд Трамп билан телефон орқали муҳокама қилди, Трамп уларнинг Москвага нисбатан талабини қўллаб-қувватлади.

«Агар [Путин] тинчлик ҳақида жиддий гапираётган бўлса, унда буни кўрсатиш имконияти бор. „Агар“ ва „лекин„“ дейишни, шартлар ва кечиктиришларни бас қилиш керак», – деди Стармер саммит якунида.

Агар Москва бунга рози бўлмаса, Европа ва АҚШ унга қарши янги санкциялар жорий этишга тайёр, деб ваъда берди Макрон.

Ғарб етакчилари ҳозирча Путиннинг 30 кунлик сулҳни рад этишига ўз баҳоларини беришмади.

2022 йилги Истанбул музокаралари қандай ўтган ва нима билан якунланганди?

Путин амалда давом эттиришни таклиф қилган Истанбулдаги музокаралар 2022 йил март ойи охирида, Россия Украина ҳудудига кенг кўламли бостириб киришни бошлаганидан бир неча ҳафтадан кейин бўлиб ўтганди.

Ўшанда Россия Украинанинг НАТОга қўшилишдан бош тортишини ва Киевнинг ядросиз ва блокдан ташқари давлат мақомига рози бўлишини талаб қилган, Украина эса шартномаларда қайд этилган хавфсизлик кафолатлари шарти билан бунга тайёр эди. Россия томонидан аннексия қилинган Қрим ва Донбасс масаласи икки давлат президентлари даражасида алоҳида муҳокама қилиниши кўзда тутилганди. Киев ўт очиш тўлиқ тўхтатилганидан кейингина шартнома имзоланиши мумкинлигини билдиради.

Музокаралар натижалари «Истанбул коммюникеси»да қайд этилди, аммо уни ривожлантириш бўйича аниқ шартномалар тузилмади. Июн ойи ўрталарида Путиннинг ёрдамчиси Юрий Ушаков «ҳаммаси тугагани»ни маълум қилди.

Ўшанда BBC манбаси музокаралар муваффақиятсизлигининг сабабини шундай изоҳлаганди: «Музокаралар, агар етакчилар тинчлик ҳақида келишиб олсалар, имзолайдиган ҳужжатлар ҳақида эди. Эндиликда тинчлик умуман имконсиз экани аён бўлди».

Бу вақтга келиб, хусусан, россиялик ҳарбий хизматчиларнинг Украинанинг Буча шаҳридаги ҳарбий жиноятлари фактлари аллақачон ошкор бўлган, Россия эса Қора денгиз флоти флагмани «Москва» крейсеридан айрилган, бу эса Зеленскийнинг музокараларни давом эттиришга тайёрлиги ҳақидаги баёнотларига қарамай, музокараларни мураккаблаштирган эди.

Ўша йил кузида Россия Украинанинг тўртта областини аннексия қилганидан сўнг, Зеленский Путин билан тўғридан тўғри музокаралар олиб боришни амалда тақиқловчи фармонни имзолайди.

Энди, Путиннинг ёрдамчиси Юрий Ушаков музокаралар «2022 йилда тўхтатилган жойидан, табиийки, ҳақиқий вазиятни ҳисобга олган ҳолда» қайта бошланиши кераклигини айтди.

2025 йил баҳорига келиб Истанбул коммюникеси янги музокаралар учун бошланғич нуқта бўлиши мумкинлиги ҳақида  яна гапира бошлашди. Хусусан, Доналд Трампнинг Яқин Шарқ бўйича махсус вакили, шунингдек, Украина бўйича музокараларни ташкил этиш жараёнида иштирок этаётган Стив Уиткофф Истанбулдаги музокараларни «аниқ ва мазмунли» деб атади ва улар «тинчлик битими тузиш учун мўлжал» бўлиб хизмат қилиши мумкинлигини айтди. Бироқ, Трампнинг Украина бўйича махсус вакили Кит Келлог унинг фикрига қўшилмади ва энди томонлар «мутлақо янги нарсани ишлаб чиқишлари кераклиги»ни билдирди.

Ғарб етакчилари Путинга қандай жавоб қайтарди?

Путиннинг баёноти ярим тунда янграгани сабабли, унга муносабат энди билдирилмоқда.

Доналд Трамп ҳозирча сўнгги суткадаги воқеаларга энг умумий изоҳ бериш билан чекланди ва уларни Россия ва Украина учун «эҳтимолий буюк кун» деб атади.

«Ўйлаб кўринг, бу „қонли ҳаммом“ тугаса, неча юз минглаб одамлар ҳаёти сақлаб қолинади. Бу аввалгисидан анча яхши бўлган янги дунё бўлади. Мен бунга эришиш учун иккала томон билан ишлашда давом этаман», – деб ёзди у ўзининг Truth Social ижтимоий тармоғида.

Бироқ, Америка президентининг постидан уни нима умидлантиргани ҳақида аниқ хулоса чиқариб бўлмайди: Украина иттифоқчиларининг 30 кунлик сулҳ ҳақидаги қўшма талабими ёки Владимир Путиннинг оташкесимдан бош тортиш билан бирга тўғридан тўғри музокараларга қайтиш бўйича таклифми.

Франция президенти Владимир Путиннинг Москва ва Киев ўртасида тўғридан тўғри музокараларни қайта тиклаш таклифини «биринчи қадам, аммо етарли эмас» деб атади.

«Музокаралардан олдин ўт очишни сўзсиз тўхтатиш бўлмайди. Путин йўл қидирмоқда, лекин вақтдан ютмоқчи», – деди у журналистларга Полшанинг Пшемисл шаҳрида Киевдан уйга қайтаётганда.

Таҳлил: уруш якуни яқинлашдими?

Истанбулга қайтиш: Владимир Путиннинг музокараларга қайтиш таклифи уруш тугашини яқинлаштирадими? BBC рус хизмати мухбири Элизавета Фохт изоҳлайди

Владимир Путиннинг Кремлда журналистлар олдидаги тунги нутқида иккита муҳим жиҳатга эътибор қаратиш жоиз.

Биринчидан, Россия президенти амалда ўт очишни тўхтатиш режимини 30 кунга узайтириш ғоясидан воз кечди. Украина ва унинг Европадаги иттифоқчилари узоқ муддатли сулҳни қаттиқ кутаётганди. Путин эса Украина олдинги оташкесимларни бузганини рўкач қилиб, ўт очишни тўхтатишни истамади (Украина расмийлари ҳам Россияни оташкесим чоғида шу каби қоидабузарликларга йўл қўйишда айблаган).

Иккинчидан, шу пайтгача Украина билан тўғридан тўғри музокараларни бошлашга тайёрлигини бир неча бор айтган Путин биринчи марта Киевга учрашув учун аниқ сана ва жойни таклиф қилди: 15 май, Истанбул. Россия президентининг сўзларидан маълум бўлишича, у аслида уч йил олдин тўхтатилган музокараларни қайта бошлашни таклиф қилмоқда.

Ўшанда, 2022 йил баҳорида Россия ва Украина делегациялари Беларус ва Истанбулда учрашган эди. Ушбу мулоқот натижаси Истанбул коммюникеси бўлганди – бу ҳужжатда Украина хавфсизлик кафолатлари эвазига нейтрал мақомга рози бўлиши мумкинлиги, босиб олинган ҳудудлар масаласи эса Путин ва Зеленский томонидан шахсан муҳокама қилиниши айтилганди. Охир-оқибат битим барбод бўлди.

Украина расмийлари Владимир Путин уларни Истанбулга учрашувга чақиришини билганми ёки йўқми, буниси номаълум. Кремлнинг бу таклиф учун танлаган формаси, албатта, Россия президенти ниятларининг жиддийлиги ҳақида шубҳаларни келтириб чиқаради.

Ҳар қандай ҳолатда ҳам Путиннинг таклифи Киевни қийин аҳволга солиб қўяди. Бир томондан, Украина иттифоқчилари кўмагида бир неча ҳафта давомида Россия билан ҳақиқий музокараларни фақат жанговар ҳаракатлар тўхтатилгандагина бошлаш мумкинлигини таъкидлаб келди. Бошқа томондан, урушни тезроқ тугатишни истаган Доналд Трамп бошчилигидаги АҚШ Киевга босим ўтказмоқда.

Агар Киев барибир Москва билан тўғридан тўғри музокараларга рози бўлса, бу кўплаб номаълум шахслар билан мураккаб дипломатик жараённи бошлайди. Босиб олинган ҳудудларни нима қилиш керак? Киев қандай хавфсизлик кафолатларига эга бўлади ва уларни ким беради? Улар Украинанинг тўртта области аннексия қилинишидан олдин тайёрланганини ҳисобга олсак, Истанбул коммюникеси давридаги ҳужжатларга қайтишнинг имкони борми? Россия ҳар қандай муросага тайёрми?

Буларнинг барчаси жуда оғриқли саволлар. Уларга эртами-кечми жавоб излашга тўғри келади. Биз ҳозирча Украинанинг Кремл чақириғига қандай жавоб беришини кутишимиз керак.

Истанбулдаги музокаралар давом этиши Киев учун нимани англатади? BBC мухбири Святослав Хоменко шарҳлайди

Владимир Путиннинг «2022 йилда тўхтатилган тўғридан тўғри музокараларни дастлабки шартларсиз қайта бошлаш» таклифи Киев учун номақбулдек кўринади – «шарт қўймасдан музокараларга қайтиш» талабининг ўзида ҳам шарт қўйилмоқда.

Украинада Россия босқинидан кейинги дастлабки ҳафталарда олиб борилган музокаралар Россия томонидан илгари сурилган Киевнинг таслим бўлиш шартларини муҳокама қилишдан бошқа нарса эмас.

Охир-оқибат муҳокамаларга сабаб бўлган ҳужжат бандлари, масалан, Украина армияси қуроллари сони ва номенклатурасини чеклаш ёки Киевнинг Ғарб билан ҳар қандай ҳарбий ҳамкорликдан ихтиёрий равишда воз кечишини назарда тутган. Бу бандлар, шунингдек, Москванинг Путиннинг «можаро сабабларини бартараф этиш» иборасига мос келадиган бошқа талаблари – ўша пайтда, айниқса ҳозир, Киевда мутлақо номақбул деб ҳисобланган ва ҳисобланмоқда.

Дарвоқе, Путиннинг ўшанда музокараларни Украина томони бузгани ҳақидаги такроран айтаётган сўзларига қарамай, Киев Украина делегацияси раҳбари Давид Арахамия 2022 йилда ҳеч қандай ҳужжатни тасдиқламаганини даъво қилмоқда – у тегишли ваколатларга эга бўлмагани учун ҳам.

Нима бўлганда ҳам, Киевдан «олдиндан шарт қўймасдан» Истанбул мунозараларига қайтишни талаб қилиш – бу аслида Украинани Россиянинг янги ҳужумидан ўзини ҳимоя қила олмаслиги учун унинг қўллари айнан қандай арқонлар билан боғланишини муҳокама қилишга чақиришдир.

Яна бир муҳим факт: Путин Киевдан ҳарбий ҳаракатларни тўхтатмасдан музокаралар столига қайтишни талаб қилмоқда. Бу мантиқ Володимир Зеленский биринчи ҳафтадан бери такрорлаётган нарсага мутлақо зид: у тўғридан тўғри музокаралар олиб боришга фақат тўплар овози ўчгандагина тайёр бўлишини, бу билан Россия урушни тугатиш ниятининг жиддийлигини исботлаши мумкинлигини айтади. Бир сўз билан айтганда, Москва ва Киев позицияларидаги тафовутлар жуда катта ва принципиалдир.

Аммо бу саганинг учинчи йирик қаҳрамони – Доналд Трамп тафсилотларни тушунадими-йўқми, айтиш қийин. Зеро, бу воқеани икки хил ҳикоя қилиш мумкин.

Бир томондан, Путин Ғарб ва Украинанинг ўттиз кунлик сулҳ тузиш таклифини рад этди. Бу мантиққа кўра, унинг кейинги барча сўзлари ҳақиқий беллетристикадир, демак, у ваъда қилинган оғир санкциялар билан жазоланиши керак.

Бошқа томондан, Путин энди Зеленскийнинг «ноқонунийлиги» ҳақида гапирмаяпти ва Украина билан тўғридан тўғри музокараларга тайёр. Агар вазиятга шундай қаралса, Киевнинг Путин томонидан билдирилган таклифга рози бўлмаслиги тинчлик жараёнига саботаж бўлиб кўринади, бунинг учун Трамп Зеленскийни жазолаши мумкин.

Ушбу сюжетнинг Вашингтон, Европа пойтахтлари ва Киевнинг реакцияси кўринишидаги ривожи яқин соатларда содир бўлади. Ҳозирча эса – кузатувчи телеграм-каналлари Украина ҳаво ҳудудига сўнгги бир неча кун ичида биринчи «шаҳидлар» учиб киргани ҳақида хабар берди.