Трамп Путин билан қўнғироқлашди. Улар нималар ҳақда гаплашган?

АҚШ президенти Доналд Трамп президентликка қайтганидан бери учинчи марта Россия президенти Владимир Путин билан қўнғироқлашди. Суҳбат якунида ҳар икки етакчи қисқача баёнотлар берди ва тафсилотларга тўхталиб ўтирмади.

Суҳбат тахминан икки соат давом этди. Шундан сўнг Путин журналистларга «Россия ва Украина ўртасида эҳтимолий тинчлик битими тузиш бўйича тўғридан тўғри музокараларни қайта бошлашни АҚШ қўллаб-қувватлагани учун Қўшма Штатлар президентига миннатдорчилик билдиргани»ни айтди.

Шунингдек, у Россия Украина билан «Украина бўйича келажакдаги тинчлик шартномаси меморандуми» устида ишлашга тайёрлигини маълум қилди.

«Қўшма Штатлар президенти билан Россия Украина томони билан келгусида мумкин бўлган тинчлик шартномаси бўйича келишув тамойиллари, мумкин бўлган тинчлик шартномасини тузиш муддатлари ва бошқалар, шу жумладан, тегишли келишувларга эришилган тақдирда маълум муддатга ўт очишни тўхтатиш каби бир қатор позицияларни белгилаган ҳолда меморандум тузишни таклиф қилиши ва ишлашга тайёрлиги тўғрисида келишиб олдик», – деган Путин.

«Россия ва Украина томонлари тинчликка максимал даражада интилишлари ва барча томонларни қаноатлантирадиган компромиссларни топиши керак», – дея қўшимча қилган у в Россия учун асосийси – «бу инқирознинг асл сабабларини бартараф этиш» ҳақидаги тезисини яна бир бор такрорлаган.

Доналд Трамп Путин билан суҳбатининг «оҳанги ва руҳи»ни «ажойиб» деб атади. Унинг сўзларига кўра, Москва ва Киев «зудлик билан» ўт очишни тўхтатиш ва сулҳ тузиш бўйича музокараларни бошлайди.

«Ҳозиргина Россия президенти Владимир Путин билан икки соатлик суҳбатимиз якунланди. Менимча, у жуда яхши ўтди. Россия ва Украина зудлик билан ўт очишни тўхтатиш ва энг муҳими, урушни якунлаш бўйича музокараларни бошлайди. 
Бунинг шартлари икки томон ўртасида муҳокама қилинади, чунки улар бошқа ҳеч ким билмайдиган музокара тафсилотларини билишади», – деб ёзди у ўзининг Truth Social ижтимоий тармоғида.

Трамп музокаралар дарҳол бошланишини таъкидлади, у бу ҳақда Украина президенти Володимир Зеленскийга, шунингдек, Еврокомиссия раҳбари Урсула фон дер Ляйен, Франция президенти Эммануэл Макрон, Италия бош вазири Жоржиа Мелони, Германия канцлери Фридрих Мерц ва Финландия президенти Александр Стуббга маълум қилган.

У Ватикан музокаралар ўтказиш жойи бўлишга тайёрлигини билдирган.

Санкциялар бўйича англашилмовчилик

Германия канцлери Фридрих Мерц Европа етакчилари Трамп билан мулоқот чоғида Россияга қарши санкцияларни кучайтиришга қарор қилишганини айтди.

«Европа ва Америка бир нарсада якдил: биз ўт очишни тўхтатиш йўлида Украинани қўллаб-қувватлаймиз. Европа санкциялар орқали Москвага босимни кучайтиради. Биз бу ҳақда @POTUS [АҚШ президенти] билан унинг Путин билан мулоқотидан кейин гаплашиб олдик», – дея ёзган Мерц X ижтимоий тармоғида.

Мерцнинг формулировкасидан Европа етакчилари Трамп билан Америка санкцияларини кучайтириш бўйича ҳам келишиб олганини аниқ билиб бўлмайди, Трампнинг ўзи эса бу қўнғироқлашувлардан бироз ўтиб ҳозирча янги санкциялар киритиш ниятида эмаслигини билдирди.

Reuters агентлиги хабарига кўра, душанба куни кечқурун журналистнинг нима учун Россияни тинчликка ундаш учун ваъда қилганидек янги санкциялар қўлламаётгани ҳақидаги саволга жавобан Трамп шундай деган: «Чунки бизда нимадир қилиш имконияти бор деб ўйлайман, агар бундай қилсак [санкциялар киритсак], аҳвол ёмонлашиши мумкин. Қачондир шундай бўлиши мумкин».

Шундан кейин Трамп 18 апрелдан буён айтиб келаётган гапини такрорлади: агар музокаралар бесамарлигини кўрадиган бўлса, урушни тўхтатишга қаратилган ҳаракатларини тўхтатади.

АҚШ президентининг бошқа баёнотлари:

• Бу можаро Европанинг муаммоси бўлиб қолиши, Вашингтон эса бунга аралашмаслиги керак эди;
• АҚШ низони ҳал қилишда маълум бир қизил чизиққа эга, аммо музокараларни мураккаблаштирмаслик учун уни очиқламайди. «Мен унга [Владимир Путинга] айтдим: давом этиш керак. Ва мен яна шундай дедим: агар мен сиз буни қила олмайсиз деб ҳисобласам, мен [ҳал қилиш жараёнидан] четга чиқаман, чунки нима қилиш мумкин?»;
• Володимир Зеленский – «гаплашиш осон бўлган одам эмас»;
• Россия музокараларда вақтни чўзмаяпти;
• Ватиканнинг жараёнга қўшилиши АҚШнинг роли пасайишини англатмайди;
• Украинада Америка ҳарбий контингенти бўлмайди, аммо бу у ерда АҚШ учун ставкалар юқори эмаслигини англатмайди;
• Путин билан суҳбатдан сўнг можарони ҳал қилишда сезиларли ўзгаришлар бўлади.

Зеленский Россияга босим ўтказишга чақирди

Украина президенти Володимир Зеленский агар Россия урушни чўзса ва уни тинч йўл билан ҳал қилиш учун нореал шартларни илгари сурса, унга нисбатан санкциялар босимини кучайтириш зарурлигини айтди.

«Агар Россия қотилликларни тўхтатмаса, асирлар ва гаровга олинганларни озод қилмаса, агар Путин нореал шартларни илгари сурса, бу Россия урушни янада чўзаётганини ва Европа, Америка ва бутун дунё ўзини шунга муносиб тутишига, хусусан, қўшимча санкциялар билан жавоб беришига лойиқлигини англатади. Россия ўзи бошлаган урушни тугатиши керак ва буни исталган куни амалга ошириши мумкин. Украина ҳар доим тинчликка тайёр», – деб ёзди Зеленский телеграмм-каналида.

Унинг сўзларига кўра, у АҚШ президенти Доналд Трамп билан икки марта – Россия етакчиси Владимир Путин билан мулоқотдан олдин ва кейин гаплашган. Иккинчи мулоқотда Франция, Италия, Германия, Финляндия ва Европа Иттифоқи етакчилари иштирок этди.

«Икки томонлама суҳбат бошида мен президент Трампга биз Украинада, хусусан, Қўшма Штатлар айтганидек, ўт очишни тўлиқ ва сўзсиз тўхтатишга тайёр эканимизни тасдиқладим. Бу таклифни хиралаштирмаслик муҳим. Агар россияликлар қотилликларни тўхтатишга тайёр бўлмаса, бунинг учун кучлироқ санкциялар бўлиши керак. Россияга босим уни реал дунёга ундайди - бу дунёдаги барчага аён», – дея қўшимча қилди Зеленский.

Шунингдек, у Украина Россия билан натижа берадиган ҳар қандай форматда тўғридан тўғри музокараларга тайёрлигини таъкидлади.

«Туркия, Ватикан, Швейцария – биз барча эҳтимолий майдонларни кўриб чиқмоқдамиз. Украинани бунга ишонтириш керак эмас ва бизнинг вакилларимиз музокараларда ҳақиқий қарорлар қабул қилишга тайёр. Айнан Россиянинг бундай самарали музокараларга тайёрлигини таъминлаш керак».

Мулоқотгача нималар бўлди?

Трамп шанба куни Путин билан «ҳар ҳафта ўртача 5000 дан ортиқ рус ва украин аскарлари ҳалок бўлаётган „қирғинни“ тўхтатиш», шунингдек, савдо масалаларини муҳокама қилмоқчи эканини эълон қилганди.

«Умид қиламанки, бу самарали кун бўлади, сулҳга эришилади ва умуман бошланиши керак бўлмаган бу ўта шафқатсиз уруш тугайди», – деб ёзганди у Truth Social ижтимоий тармоғида.

Трамп Путин билан мулоқотдан сўнг Украина президенти Володимир Зеленский ва НАТО вакиллари билан гаплашмоқчи эканини айтганди.

Аввалроқ Америка етакчиси Путин билан юзма-юз учрашмагунча Украинадаги тинчлик жараёнида жиддий силжиш бўлмаслигини айтганди.

Оқ уй тинчлик музокараларида жиддийлик кўрсатмаса, Россия янги санкцияларга дуч келиши мумкинлигига ишора қилганди.

Қўшинлари Украина ҳудудининг бешдан бир қисмини назорат қилаётган ва ҳужумни давом эттираётган Путин яқинда Трамп маъмурияти ва бир қатор Европа етакчиларининг оммавий ултиматумига қарамай, урушни тугатиш шартларида қатъий бўлиб қолмоқда.

Бир кун аввал, Путин билан мулоқот арафасида Трамп Британия, Германия, Франция ва Италия етакчилари билан суҳбатлашди.

Британия бош вазири Кир Стармер матбуот хизмати «телефон орқали мулоқотни кутган ҳолда [...] етакчилар олдиндан ҳеч қандай шарт қўймасдан ўт очишни тўхтатиш зарурлигини ва президент Путин томонидан тинчлик музокараларига жиддий муносабатда бўлишни муҳокама қилгани» ҳақида хабар берди.

«Эртага президент Путин Украина ва Европа қўллаб-қувватлаган Трамп таклиф қилган 30 кунлик шартсиз сулҳга рози бўлиб, тинчлик истаётганини исботлаши керак», – деди Франция президенти Эммануэл Макрон Х ижтимоий тармоғида.

Европа етакчилари Путин ҳақиқий тинчлик тарафдори эмас деб ҳисоблайди, шунингдек, улар Трамп билан биргаликда Украинани ҳудудининг бешдан бир қисмисиз ва келажакда ишончли хавфсизлик кафолатларисиз қолдирадиган адолатсиз келишувга мажбур қилишидан хавотирда.

Истанбулдаги музокаралар

16 май, жума куни Истанбулда Россия ва Украина делегациялари ўртасида 2022 йил баҳоридан бери биринчи тўғридан тўғри музокаралар бўлиб ўтди.

Уларни Россия президенти Владимир Путин Буюк Британия, Франция, Германия ва Полша етакчилари Киевда учрашиб, Россиядан 12 майдан бошлаб Украинада ўт очишни тўхтатишни талаб қилганидан кейин ўтказишни таклиф қилди.

Пайшанба куни Володимир Зеленский Туркияга етиб келди ва у ерда Путинни кутди, бироқ Россия президенти музокаралар учун нисбатан паст даражадаги амалдорлар делегациясини юборди. Шунга қарамай, АҚШ ва Туркия раҳбарларига «ҳурмат юзасидан» Украина президенти Россия билан музокараларга Украина делегациясини юборишга рози бўлди.

Учрашувда Украина мудофаа вазири Рустем Умеров бошчилигидаги делегация тўлақонли тинчлик музокаралари учун Москва 30 кунлик сулҳга рози бўлиши кераклигини, шунингдек, Зеленский ва Путиннинг учрашувини ташкиллаштиришни талаб қилди.

Россия вакиллари зудлик билан ўт очишни тўхтатиш талабини рад этди, давлат раҳбарлари ўртасида тўғридан тўғри музокаралар ўтказиш сўровини эса «маълумот учун қабул қилди».

Истанбулдаги учрашувнинг ягона аниқ натижаси «мингга минг» формуласи бўйича асирларни алмашиш бўйича келишув бўлди.

Россия делегацияси раҳбари, президент ёрдамчиси Владимир Мединский томонлар ҳар бири келажакдаги эҳтимолий ўт очишни тўхтатиш бўйича ўз қарашларини тақдим этиши, шундан сўнг музокаралар қайта бошланишига келишиб олганини ҳам таъкидлади.

Журналистлар маълумотларига кўра, учрашувда Россия ўт очишни тўхтатиш бўйича Украина учун номақбул бўлган бир нечта шартларни илгари сурган, жумладан, Украинанинг бешта области Россия таркибига қўшиб олинишини тан олишни талаб қилган.

Шанба куни Bloomberg агентлиги Москва Киевдан Россия томонидан қисман босиб олинган ҳудудлардан ўз қўшинларини олиб чиқиб кетишни, Украина ҳудудида хорижий контингентни жойлаштиришдан бош тортишни, шунингдек, ҳарбий товон талаб қилмасликни талаб қилганини ҳам хабар қилди.

Бу талабларнинг барчаси, Bloomberg таъкидлаганидек, АҚШ шартларига зид, шунингдек, Украина ва унинг Европадаги иттифоқчилари учун мутлақо номақбулдир.

Бир неча европалик амалдорлар анонимлик шарти билан нашрга Трампнинг Россияга нисбатан доимий равишда мужмал баёнотларидан «ҳафсаласи пир бўлгани ва таажжубда қолгани»ни айтишган. Улар АҚШ президентидан қатъий чоралар кутишмоқда ва шу ҳафтадаги воқеалар Трампга Москва музокараларга жиддий ёндашмаётганини кўрсатишига умид қилишмоқда.

Лавровнинг Рубио билан суҳбати

Шанба куни Россия ташқи ишлар вазирлиги идора раҳбари Сергей Лавров АҚШ Давлат департаменти раҳбари Марко Рубио билан телефон орқали мулоқот қилгани ва Истанбулдаги Россия-Украина музокаралари натижаларини муҳокама қилгани ҳақида хабар берди.

Россия ТИВ хабарида айтилишича, «Лавров Киев охир-оқибат Россия президенти В.В.Путиннинг Истанбул музокараларини қайта тиклаш тўғрисидаги таклифини қабул қилишига ёрдам берган АҚШнинг ижобий ролини қайд этди».

Россия ташқи сиёсат идораси маълумотларига кўра, Рубио «ҳарбий асирларни алмашиш бўйича келишувларни олқишлади ва томонларнинг ҳар бири сулҳ тузиш учун зарур бўлган шартларни тайёрлаш бўйича ўз қарашларини маъқуллади, Вашингтон келишувни излашга ёрдам беришга тайёрлигини таъкидлади».

АҚШ Давлат департаменти Рубио Лавров билан гаплашганини тасдиқлади, бироқ суҳбат мазмунини Москвадан бироз бошқача талқин қилди.

АҚШ Давлат департаменти сайтида эълон қилинган хабарда айтилишича, Рубио асирларни алмашиш бўйича келишувни олқишлаган ва «президент Трампнинг кучли сигналини етказган: АҚШ Россия-Украина урушининг узоқ давом этишига барҳам бериш тарафдори».

«Олдинга боришнинг энг яхши йўли АҚШ таклиф қилган кенг кўламли тинчлик режасида тасвирланган, – деб ёзди АҚШ Давлат департаменти. – Давлат котиби президент Трампнинг зудлик билан ўт очишни тўхтатиш ва зўравонликка чек қўйишга чақирганини таъкидлади».