Қандай қилиб пулни самарали тежаш мумкин?

Ушбу мақолада тежашни эскича “пул камлиги” ёки “ўзингни сиқиб яшаш” деб эмас, балки замонавий, оқилона, эркин яшаш воситаси сифатида кўриб чиқамиз.

Тежаш – ўзингга эмас, кераксиз нарсаларга “йўқ” дейишдир.

“Тежамкорлик” – кўпчилик учун “камбағаллик билан келишиб яшаш”дек туюлади. Лекин аслида бу шунчаки молиявий ихтиёрни қўлга олишдир. Яъни ҳар бир сўмни ўйлаб ишлатиш, ҳар бир сарфда сабр, онг ва мақсад бўлишидир.

“Бой одам ҳар доим кўп даромад қилган эмас, балки ҳар доим ўз ҳаражатларини билган одамдир”, – дейди Роберт Киёсаки.

Харажат қилишдан олдин бир дақиқа тўхтаб, ўзингизга савол беринг: “Бу нарса менга хизмат қиладими ёки мен унга хизмат қиламанми?”

Кўп ҳолларда, пул сарфлагач ҳам ҳаётингиз ўзгармайди. Лекин шу пулни жамғарсангиз, бир йил ичида ҳаётингизни озми-кўпми ўзгартирадиган сармояга айланади.

Ҳақиқий эркинлик дегани – истаган жойга бориш, истаган курсда ўқиш, болангга ёки оилангга ортиқча “ҳисоб-китоб”сиз нарса олиб бериш эмасми? Шундай ҳаёт учун эса даромаддан кўра муҳимроқ нарса бор – бу тартибли харажат.

Япон ёзувчиси Масару Ибука ёзади: “Одамлар билимни болалигидан ўрганади, пул билан муомала қилишни эса ҳаёт ўргатади”. Биз ҳам пулдан қўрқиб эмас, пулни бошқариб яшашга ўрганишимиз керак. Тежамкорлик – бу йўлдаги биринчи қадам. Ундан уялмайлик.

Пул тежаш учун самарали қоидалар

1. “Аввал ўзимга” қоидаси – 10 фоиз қоидасини жорий қилинг. Ойлик тушган куни биринчи қилинадиган иш – харажат қилиш эмас, ўзингга жамғарма ажратиш бўлсин.

“Биринчи бўлиб ўзингга тўла” тамойили қуйидагича: ҳар ой ойликдан камида 10 фоизини алоҳида ҳисобга (ёки конверт, ёки банк картасига) солиш керак. Тез орада бу пулга бошқача кўз билан қарай бошлайсиз – бу сизнинг келажагингиз, хавфсизлик захирангиз, хотиржамлигингиз гарови.

2. Ҳеч бўлмаса, 1 ой давомида барча харажатларингни ёзиб боринг. Бу оддий туюлади, лекин жуда яхши усул: 1 ой давомида нима сотиб олдингиз, қанча сарфладингиз, қачон – барчасини ёзинг. Ёзганда шунчалик кўп “бекорчи харажатлар” борлигини кўриб, ўзингиз ҳайрон қоласиз.

Бу таҳлилдан кейин “қайси харажатни қисқартирса бўлади”, “қаерга ортиқча кетяпти” деган ҳақиқат кўринади. Шундагина ҳақиқий назорат пайдо бўлади.

Бунинг учун Zenmoney, Moneyfy ёки Coinkeeper каби фойдали иловаларни ишлатиш мумкин. Ёки шунчаки оддий дафтар билан ҳам бошласа бўлади.

3. Мақсадли тежаш – автоматлаштирилган тежаш

Мақсадсиз жамғарма узоққа бормайди. Пулни “нимагадир” эмас, “мана бу нарсага” деб аниқ ажратсангиз – бу психологик фарқ қилади. Масалан:

• “Дубай сафари учун ҳар ой 500 минг сўм”

• “Курс учун 6 ойда 3 миллион сўм йиғиш”

• “Фарзандимга мактаб фонди”

Шу жамғарма учун алоҳида ном билан конверт ёки карта очинг.

4. “24 соат қоидаси”га доим одат қилинг

Ҳар сафар бирданига харид қилгингиз келганда, кутинг! Ўзингизга шарт қўйинг: эртагача кутаман.

80 фоиз ҳолатда одамлар 24 соат ичида бу харид керак эмаслигини тушуниб етади. Бу – пулни сақлашнинг энг кучли психологик усули.

Машҳур инвестор Уоррен Баффетт айтади: “Агар ҳар бир хоҳлаган нарсангни олсанг, охир-оқибат энг кераклисига пулинг қолмайди”.

5. “No spend day” – ҳафта/ойда 1 кун харажатсиз ўтишини белгилаб қўйинг

Масалан, ҳар пайшанба – “харажатсиз кун”. Бу куни ҳеч нарсага пул сарфламайман. Ҳатто чойхона, транспорт, кичкина ширинлик ҳам сотиб олмайман.

Бу – пулдан кўра кўпроқ ҳиссий импулсларни бошқариш машқи. Нафақат тежайди, балки ўз устингиздан назорат туйғусини кучайтиради.

6. “Совға фонди”ни тайёрлаб қўйинг

Йил давомида туғилган кунлар, тўйлар, байрамлар бор. Ҳар гал каттароқ харажатга тушиш ўрнига, ҳар ой муайян суммада жамғариб бориш – оқилона ечим.

Пул – бу восита, у мақсад эмас. Бу воситани қандай ишлатишингиз ҳаётингизни белгилайди. Тежаш эса – бу воситани онгли ва стратегик ишлатиш санъатидир.