Божни истеъмолчи тўламоқда. Ноқонуний импортга зарба iPhone нархларини оширди

Ўзбекистон расмийлари IMEI-кодлар воситасида телефонларнинг ноқонуний импортига зарба бериб, бюджетга тушумларни оширишга эришяпти. Лекин ҳар доимгидек, юқори божлар барибир якуний истеъмолчининг гарданига тушяпти. Kun.uz мухбири iPhone нархларидаги ўзгаришларни суриштириб, “Малика” савдо мажмуасида бўлди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Мухбиримиз суҳбатлашган сотувчилар iPhone нархлари охирги ҳафталарда 150-200 долларга ошганини айтди.

“Бир ой олдин iPhone 16 Pro Max нархи 1210-1220 доллар бўлган бўлса, бир ой ичида кескин ошиб кетди. Нархларга 150-200 доллар қўшилиб, ҳозир 1310-1350 долларга чиқди”, – дейди сотувчилардан бири.

Дўкондорлар “имейканинг ҳисобига” шундай бўлаётганини айтади.

“iPhone 16 нархлари бир ой олдингидан 150-160 доллар фарқ қиляпти. Пули бор одамга бу сезилмайди, лекин камбағал одам учун 150 доллар яхшигина сумма”, – дейди бошқа бир савдогар.

“Нарх ошиши охирги уч ҳафта, бир ой ичида бўлди. Авваллари бунақа кунларда савдомиз яхши бўларди, ҳозир эса, кўряпсиз, савдо яхши эмас, ўтирибмиз. Одамлар нархини эшитиб, чиқиб кетяпти. Қўлдан келганча тушунтиришга ҳаракат қиляпмиз, лекин айримлар худди нархни биз ўзимиз кўтариб қўйгандек тушунишяпти”, – дейди яна бир сотувчи.

Ўтган йили октябрдан кучга кирган тартибга асосан, агар жисмоний шахс хориждан келаётганида ўзи билан SIM-картали қурилма олиб келаётган бўлса, божхонадан ўтаётиб декларация тўлдириши ва қурилманинг IMEI-кодларини ана шу декларацияда кўрсатиши керак. Акс ҳолда, IMEI-кодни рўйхатдан ўтказишда 30 фоизлик бож тўлашига тўғри келади.

Kun.uz бу тартиб ҳақида хабар берганида, киритилган янгилик нархлар ошишига олиб келиши мумкинлиги ҳақида ёзганди. “Малика” савдо мажмуасидаги ўрганишларимиз бу тахмин тўғри бўлганини кўрсатди.

“Олдин жисмоний шахс номидан iPhone олиб кирардик, шунга арзон эди. Ҳозир жисмоний ва юридик шахслар учун бир хил бўлиб қолди. Қонуний импорт ҳақида сўрадингиз, бизда қонуний нима бор?” – дейди микрофонсиз суҳбатлашган сотувчилардан бири.

Савдогарларнинг “имейка баланд бўлиб кетди” деган гаплари, аслида бошқа маънони беради. Чунки IMEI-кодни рўйхатдан ўтказиш тўлови ўзгаргани йўқ. Аслида гап телефонларнинг ноқонуний кириб келишига қарши IMEI-кодлар воситасида назорат кучайтирилгани ҳақида кетмоқда.

Кўриниб турибдики, янги тартиб смартфон импорти билан ноқонуний шуғулланувчиларнинг харажатларини оширган. Янги тартибга кўра, хорижга чиққан ватандош қайтиб келиб, божхонадан ўтаётганида янги олган смартфонини декларациялаши керак. Декларация қилинмаган тақдирда, қурилманинг IMEI регистрацияси учун 30 фоиз бож тўлашга тўғри келади.

Юқоридагилардан, iPhone'нинг ноқонуний импорти ҳажмлари нархни 200 долларгача ошириб юборадиган даражада катта экани кўринади. Бу эса катта ҳажмдаги ноқонуний импортни йиллар давомида тўхтата олмаган божхона органларига нисбатан саволларни келтириб чиқаради.

Қонуний импорт қанчага тушади?

Мисол сифатида олинган iPhone 16 Pro Max (256 GB) телефонининг божхона қиймати 1200 доллар деб ҳисобласак, уни қонуний олиб кириш харажати қуйидагича бўлади:

• самолётда келаётган жисмоний шахслар учун: товарнинг 1000 долларлик лимитдан ошиқ 200 долларлик қисмига 30 фоиз бож – 60 доллар;
• поезд ёки автомобилда келаётган жисмоний шахслар учун: товарнинг 500 долларлик лимитдан ошиқ 700 долларлик қисмига 30 фоиз бож – 210 доллар;
• пиёда кириб келаётган жисмоний шахслар учун: товарнинг 300 долларлик лимитдан ошиқ 900 долларлик қисмига 30 фоиз бож – 270 доллар;
• расмий импорт қилаётган юридик шахслар учун: 10 фоиз импорт божи – 120 доллар; 12 фоиз ҚҚС – 144 доллар; бож ва солиқ қўшилганда – 264 доллар;
• ноқонуний йўл билан ёки декларациясиз олиб кирилганда: товар қийматидан 30 фоиз бож – 360 доллар.

Юқоридаги ҳолатларнинг барчасида (жисмоний шахслар ҳам, импортёрлар ҳам) қурилманинг IMEI-кодларини рўйхатдан ўтказиш учун 75 минг сўмдан, иккита SIM-картали телеофн учун 150 минг сўм тўлов қилиши керак бўлади. Агар жисмоний шахслар илк тармоқ ҳодисаси вақтидан бошлаб 30 кун ичида IMEI-регистрация қилмаса, тўлов 75 000 сўм эмас, 93 750 сўмни ташкил этади.

Божхона қўмитаси баёноти

Мавзу юзасидан 16 июл куни Божхона қўмитаси баёнот берганди.

“Мобил қурилмаларининг IMEI-кодларини рўйхатга олиш учун тўлов БҲМнинг 20 фоизи миқдорида, яъни 75 минг сўмни ташкил қилади ва бу оширилгани йўқ. У ҳолда илгари 30-40 доллар эди, энди 100 доллардан 400 долларгача ошди қабилидаги гап-сўзлар қаердан пайдо бўлмоқда? Бу катта эҳтимол билан мамлакатимизга ноқонуний йўллар билан олиб кирилган мобил қурилмаларни сотаётган шахслар харидорлар олдида буни хаспўшлаш учун UzIMEI тизимини рўкач қилишмоқда”, – дейди Божхона қўмитаси матбуот котиби Ҳусан Тангриев.

Ўзбекистонга қонуний йўллар билан импорт қилинган SIM-картали қурилмаларнинг IMEI-кодлари импортёр томонидан аллақачон рўйхатдан ўтказилган бўлади.

Божхона қўмитасига кўра, шу йилнинг ўзида Ўзбекистонга қиймати 188 млн долларлик 1 млн 833 минг донадан ортиқ телефон расмий импорт қилинган. Шунингдек, қиймати 16,4 млрд сўмлик 44 мингдан ортиқ телефонни ноқонуний олиш киришга уринишлар аниқланган.

“Агар телефон ноқонуний йўллар билан олиб кирилган бўлса ёки декларацияда кўрсатилмаган бўлса, у ҳолда унинг IMEI-кодларини рўйхатдан ўтказишда қурилманинг божхона қийматидан 30 фоиз миқдорда ягона божхона тўлови ундирилади. Агар сиз норасмий манбалардан сотиб олаётган ва тизимда рўйхатдан ўтмаган телефоннинг божхона қиймати, айтайлик, 1000 АҚШ доллари бўлса, демак, 300 АҚШ доллари миқдорида ягона божхона тўлови тўлангандан кейингина ушбу қурилма UzIMEI тизимидан рўйхатдан ўтказилади. Яъни, 30 фоизлик божхона тўловини сизга гўёки IMEI-кодларини рўйхатга олиш учун тўлов тарзида талқин қилишмоқда”, – деди Ҳусан Тангриев.

Божхона қўмитаси хориждан келувчиларни ўзи билан олиб кираётган мобил қурилмаларни божхона декларациясида кўрсатишга чақирди.

“Бунда қурилмада нечта IMEI-кодлари бўлса, барчасини ёзишни унутманг. Айтайлик, ёнингизда олиб кираётган телефонлар сони иккитадан кўп бўлса, “ортиқчасини олиб кириш мумкин эмас экан-да” деган фикрга борманг. Сиз уларни ҳам божхона кирим ордери асосида божхона тўловларини тўлаган ҳолда бемалол Ўзбекистонга олиб киришингиз мумкин.

Иккинчидан, мобил қурилмаларни харид қилаётганда уларни расмий дўконлардан сотиб олинг ва албатта IMEI-кодлари рўйхатга олинганини текширинг. Агар телефон сотиб олаётганингизда, мобил қурилма тизимдан рўйхатдан ўтказилмаган ёки битта SIM-карта учун ўтказилиб, электрон SIM-карта учун рўйхатдан ўтказилмаган ҳолатларга дуч келяпсизми? Демак, бу қурилмалар мамлакатга ноқонуний йўллар билан ёки декларацияланмаган ҳолда кириб келган”, – дейилади расмий баёнотда.

Навбатлар, коррупция ва янги чеклов

Бир неча кун олдин Тошкент халқаро аэропортининг учиб келиш залида телефонларни декларациялаш учун навбатлар юзага келгани акс этган видео тарқалган, Божхона қўмитаси бу навбатлар “қисқа муддатли” бўлгани ва бартараф этилганини маълум қилганди.

IMEI-кодлар масаласи қайтадан кўтарилган сўнгги кунларда, шунингдек, бу тизимга алоқадор коррупция ҳам борлиги яна бир бор ўз тасдиғини топди. 18 июл куни Давлат хавфсизлик хизмати Намангандаги “Учқўрғон” постининг божхона инспектори қўлга олинганини хабар қилди. Маълум қилинишича, божхоначи 57 та iPhone 16 Pro Max телефонини IMEI-коди бўйича рўйхатдан ўтказиб бериш эвазига ҳар бири учун 100 доллардан, жами 5700 доллар сўраган ва шундан 1900 долларини бўлиб-бўлиб, уч кун давомида банк картаси орқали олган. Учинчи кунги транзакциядан кейин, ҳуқуқ идоралари уни ашёвий далиллар билан қўлга олган.

Эслатиб ўтамиз, 21 июлдан бошлаб, жисмоний шахсларнинг хориждан шахсий эҳтиёжлари учну божсиз товар олиб кириши бўйича янги чеклов кучга кирди. Унга кўра, самолётда келувчилар 1000 долларлик божсиз лимитдан фойдаланиши учун Ўзбекистонни тарк этганига 3 кундан ошган бўлиши керак. Автомобилда ёки пиёда (улар учун лимит – 300 доллар) ёхуд поездда (лимит – 500 доллар) келувчилардан эса лимит амал қилиши учун камида 2 кун хорижда бўлган бўлиши талаб этилади.