Путин Истанбул музокараларига жиддий қарамаяптими?

14 май куни кечқурун Россия президенти Владимир Путин Истанбулда Украина билан музокараларда делегация таркибини тасдиқлади. Унга президент ёрдамчиси Владимир Мединский раҳбарлик қилди.

Табрик йиғилишида Путиннинг ўзи ва делегация аъзоларидан ташқари Хавфсизлик кенгаши котиби Сергей Шойгу, бош вазир ўринбосари Денис Мантуров, президентнинг ташқи сиёсат бўйича ёрдамчиси Юрий Ушаков, мудофаа вазири Андрей Белоусов, ташқи ишлар вазири Сергей Лавров, Федерал хавфсизлик хизмати директори Александр Бортников, ташқи разведка хизмати директори Сергей Наришкин, Россия гвардияси раҳбари Виктор Золотов, Бош штаб бошлиғи Валерий Герасимов ва «махсус ҳарбий операция зонаси»даги гуруҳлар қўмондонлари иштирок этди.

Бу одамларнинг баъзилари музокаралар учун Истанбулга ўзи ҳам бориши мумкин эди. Аммо у ерга Мединский, ТИВ раҳбари ўринбосари Михаил Галузин, Бош разведка бошқармаси (ГРУ) бошлиғи Игор Костюков ва мудофаа вазири ўринбосари Александр Фомин борадиганбўлди. Туркияга шахсан ташриф буюрган Украина президенти Володимир Зеленский Россия делегациясининг бундай таркибини «сунъий» деб атади.

Аслида бу 2022 йил баҳорида Истанбулда Украина билан музокаралар олиб борган ўша делегациядир: Мединский бошчилигида; МДҲга масъул ташқи ишлар вазири ўринбосари (2022 йилда у Андрей Руденко эди, ҳозир – Галузин); халқаро ҳарбий ишлар бўйича мудофаа вазири ўринбосари (ўшанда ҳам, ҳозир ҳам генерал Фомин). Бунинг устига ҳарбий разведка бошлиғи генерал Костюков.

Россиялик собиқ дипломат Борис Бондарев «Медуза» билан суҳбатда дастлабки учликнинг музокаралардаги иштирокига 
изоҳ берди. Унинг фикрича, уларнинг делегация таркибига киритилиши Путиннинг 2022 йилги музокараларга қайтиш ва «ҳеч нарса бўлмагандек кўриниш» истагидан далолат беради: уч йил ўтди – биз ҳамон ўша жойда турибмиз.

2022 йилда Мединский бошчилигидаги делегация Истанбулга келиб, Украинадан амалда таслим бўлишни талаб қилганди: қуролли кучларни кескин қисқартириш, НАТОга қўшилишдан воз кечиш ва Қримни куч билан қайтаришга уринишлардан воз кечиш.

Бондаревнинг таъкидлашича, делегация таркиби Путин музокараларга жиддий ёндашмаётганини англатмайди. Шуниси эътиборга лойиқки, у музокаралар чоғида ўт очишни тўхтатишга рози бўлмади: бу, Бондаревнинг фикрича, Россия ҳар қандай дипломатик ҳаракатларга қарамай, «Украинадан шафқат сўрамагунча босим ўтказиш» ниятида эканини кўрсатади.

Музокарачилар таркибидаги янги ном – Игор Костюков. Россия махсус хизматларига ихтисослашган журналист Андрей Солдатов «Медуза» билан суҳбатда Путин махсус хизматлар вакилларини халқаро музокараларга тобора кўпроқ жалб қилаётганини таъкидлади. Масалан, ГРУ бошлиғининг биринчи ўринбосари Владимир Алексеев 2022 йил ёзида «ғалла битими» бўйича музокараларда иштирок этган. Саудия Арабистонида америкаликлар билан музокараларда генерал Сергей Беседа қатнашди – у ҳозирда Федерал хавфсизлик хизмати директори маслаҳатчиси, яқин ўтмишда эса Россиянинг кенг кўламли босқинига қадар Федерал хавфсизлик хизматининг Украина масаласи билан шуғулланган 5-хизмати бошлиғи бўлган.

Солдатовнинг тахмин қилишича, бир томондан, Путин энг муҳим ишларни махсус хизмат одамларига топширишни афзал кўради, бошқа томондан эса, махсус хизматларнинг раҳбарияти музокараларнинг Путин учун муҳимлигини тушуниб, «иштирокчилар таркибига кириш» ва шу орқали давлат раҳбари олдида ўз аҳамиятини оширишга интилади.

Халқаро музокараларда разведка ва айниқса ҳарбий разведканинг анъанавий имтиёзи – асирларни алмашиш. Россия мисолида, бу биринчи навбатда «музокаралар столидан жой олиш» усулидир, разведка хизматларининг ҳақиқий манфаатлари эса бошқа нарсаларга тегишли. Масалан, европалик ҳамкасблар билан алоқаларни тиклаш. «Россия делегацияси ҳар доим кутилмаган мавзуларни қўшиши билан ном қозонган», – дея хулоса қилади Солдатов.

Игор Костюков Америкадаги 2016 йилги сайловларга аралашгани учун АҚШ санкциялари остида (бу аралашувда ГРУ ҳакерлари айбланган), шунингдек, Скрипаллар заҳарланиши билан боғлиқ ҳолат учун Европа Иттифоқи ҳам 2018 йилда унга санкция қўллаган.

Россиянинг Истанбулга келган делегацияси аъзоларининг ҳар бирига бир нафардан эксперт қўшиб юборилган: Мединскийда – президент маъмуриятининг гуманитар масалалар бўйича бошқарма бошлиғи ўринбосари Елена Побереевская (яқингача у Мединский аппаратини бошқарган); Галузинда – Ташқи ишлар вазирлигининг МДҲ мамлакатлари иккинчи департаменти директори Алексей Полишчук (Украина, Беларус ва Молдова билан ҳамкорлик учун масъул); Фоминда – Мудофаа вазирлигининг Халқаро ҳарбий ҳамкорлик бош бошқармаси бошлиғи ўринбосари Виктор Шевцов.

Энг қизиқарли фигура – Костюковнинг «шериги», ГРУ генерали Александр Зорин. 2015-2017 йилларда Россиянинг Суриядаги ҳарбий операцияси пайтида у ажойиб ҳарбий музокарачи сифатида обрў қозонган: турли гуруҳлар билан ўт очишни тўхтатиш, у ёки бу объектларни топшириш, гуманитар йўлаклар яратиш ва шунга ўхшаш нарсалар ҳақида келишиш билан шуғулланган. 2022 йилда Мариуполда у генерал Алексеев билан биргаликда украиналиклар билан музокаралар олиб борган ва музокаралар «Азовстал» таслим бўлиши билан якунланган.

«Менимча, бу, умуман олганда, бу музокаралар номига ўтказилаётганининг далилидир. Ёндош тактик мақсадлар ҳам бор: украинларга улар билан Мариуполда бўлгани каби форматда ва руҳда гаплашилишини ва уларга бўлган муносабат айнан шундай бўлишини кўрсатиш. Умуман олганда, ҳеч ким жиддий натижаларни кутмаяпти», – дейди бу ҳақда Андрей Солдатов.